Natuur op de Veluwe

We zien een dichtbegroeid bos op de Veluwe; het Speulderbos. Hier doorheen loopt een pad, waar ecoloog Maaike Weijters van onderzoekscentrum B-WARE wandelt. Maaike vertelt: We zijn hier in een van de oudste bossen van Nederland. Dit is een oud loofbos. Dit zijn boslocaties die al eeuwenlang ook bos zijn geweest. En deze bossen staan enorm onder druk. Door hetzelfde bos wandelt ook bosecoloog Wouter Delforterie van Provincie Gelderland. Wouter vertelt: Deze oude beukenbossen komen op de Veluwe nog relatief veel voor, omdat ze ook al honderden jaren door mensen gebruikt worden. Daardoor is dat bos altijd beschermd door mensen en daarom kunnen wij daar nog steeds van genieten. We zien een omgevallen boom, hierop groeiende paddenstoelen en afgebladerd schors. Wouter haalt een stukje schors weg, we zien hieronder leven. Veel dood hout en vooral dikke dode stammen, dat is een ecologisch feest. Er zijn ontzettend veel soorten van afhankelijk. Dat aftakelen en doodgaan van bomen dat kan decennia duren, zeker bij oude, dikke bomen. En het levert heel veel bijzondere natuur op. We zien beelden van twee vliegende herten, vogels bij een boom, en een boommarter Daar zitten bijzondere korstmossen op, paddenstoelen. Er zijn verschillende vogels die holen maken in die bomen. Boommarters. En dat heeft een ontzettend hoge, bijzondere natuurwaarde. Maaike zet een schop in de grond. Ze haalt het zand omhoog en controleert de bodemstructuur. We hebben in deze bossen te maken met de gevolgen van de zure regen die we al uit de jaren tachtig kennen. Die erfenis van de zure regen zit nog in de bodem en daarnaast hebben we te maken met de al decennia lang te hoge stikstofdepositie. De bodem is de basis voor het bos. En op veel plekken gaat het slecht met de bodem. De bodem is op veel plekken verzuurd. Daar komt aluminium in oplossing en dat is giftig. Daardoor kan het bodemleven; schimmels, bacteriën, regenwormen, niet meer goed samenwerken met de bomen, waardoor de bomen kwetsbaarder worden. En daarnaast zijn voedingsstoffen die de bomen nodig hebben uitgespoeld en kunnen ze niet meer genoeg voedingsstoffen opnemen om gezond en vitaal te zijn. Daardoor verandert ook de kwaliteit van het blad. Dus de voedselkwaliteit van de bladeren verandert ook voor de dieren die die bladeren eten. Maaike wandelt met een zaag door het bos. Ze zaagt een tak van een boom en neemt de bladeren mee voor onderzoek. Door aan die bladeren te meten kunnen we onderzoeken of die bomen een gebrek hebben aan bijvoorbeeld calcium of kalium of magnesium of fosfaat. En dat geeft ons ook inzicht in hoe het gaat met die bossen. We zien luchtbeelden van het uitgestrekte bos op de Veluwe Wouter vervolgt zijn verhaal: Het bos waar we nu in zitten dat zijn de restanten van een veel groter bos. En in dit boscomplex zijn in het verleden vakken omgezaagd en opnieuw aangeplant met naaldbomen voor houtproductie. En dat zorgt er voor dat het bos minder robuust is, dat dat juist voor de soorten die afhankelijk zijn van deze bossen, ondanks dat het allemaal groen is, dat bos toch versnipperd is omdat daar stukken naaldbos in voorkomen. En daarmee wordt het leefgebied van die bossoorten dus kleiner. Maaike wandelt verder door het bos en controleert een boom. Het eerste wat we moeten doen is zorgen dat er niet meer te veel stikstof op deze bossen terechtkomt. Waardoor ze niet verder achteruit gaan. En het tweede wat we moeten doen is onderzoeken of deze bossen zich dan nog kunnen herstellen of dat we ze een handje moeten helpen. Om deze bossen te behouden moeten we juist op deze plekken waar nog grote restanten van deze oude bossen zijn, daar moeten we op een grotere schaal minder doen in het bos, minder zagen, minder hout uit dat bos halen. Waar daar nog veel naaldboomsoorten staan kunnen we die op sommige plekken ook weghalen. Beelden van herten die grazen aan vegetatie. En we moeten zorgen dat de hoeveelheid herten en wilde zwijnen die er in die bossen lopen, dat dat niet te veel wordt, zodat daar ook verjonging van boomsoorten op kan komen. Dit zijn hele oude bossen die al generaties lang op deze plek voorkomen. En het zou eeuwig zonde zijn als wij de generatie zijn die deze bossen heeft laten verpieteren. Daar zouden we ontzettend veel biodiversiteit mee verliezen. Maar het is ook gewoon een fantastisch landschap dat ontzettend bijzonder is. Daar moeten we gewoon heel zuinig op zijn. Gelderland herstelt de Veluwe Samen werken aan een sterke en gezonde natuur www.gelderland.nl/natuuropdeveluwe

Arnold van den Burg, bioloog, loopt over de Ginkelse Heide met een vlindernet. Een groot deel van mijn leven is gewoon natuur. Ik geef er heel veel voor om te begrijpen hoe het ermee gaat en hoe het beter kan worden want dat het niet goed gaat is duidelijk. Arnold kijkt of hij iets gevangen heeft. Het probleem van stikstof is eigenlijk dat allerlei dieren verdwijnen. Wat je ziet van stikstofproblemen hier is datgene wat je niet meer ziet. Arnold staat te vertellen. Hier hoor je gewoon... Veldleeuweriken horen hier te zingen. Graspiepers horen hier overal te zitten. Roodborsttapuiten horen hier overal te zitten. Het is er gewoon ongeveer niet. Arnold pakt opnieuw zijn net uit de auto en loopt over de Zandingsheide. In goede heide zal je zien dat er niet alleen struikheide staat en wat gras, maar ook allerlei kruidachtige planten. Die staan ook te bloeien. Dat geeft gele componenten in het heidelandschap. We zien een heideplant van dichtbij. Goede heide is heel erg vogel rijk. Er zit ten veel insecten en dat houdt verband met elkaar. Dus als er veel insecten zijn, veel vlinders, parelmoervlinders bijvoorbeeld. En daar hoort de grauwe klauwier bijvoorbeeld bij. Maar ja, de stukjes die die kwaliteit hebben zijn zo klein geworden dat ook daar die populaties zichzelf niet kunnen handhaven. Arnold gaat zitten en maakt aantekeningen in zijn boekje. Daarna loopt hij door het bos bij Otterlo en kijkt om zich heen. Er zijn twee problemen met stikstof het ene is een verzuringsprobleem men het andere is een vermestingsprobleem en die versterken elkaar ook nog. Dit is nog een relatief goed bos en dat zie je aan de strooisellaag en dat er goede afbraak is van het strooisel materiaal. Arnold bekijkt de groene bladeren en inspecteert de grond. Er wonen genoeg pissebedden, miljoenpoten en huisjes slakken in zo'n bos, dus het wemelt er van de van de vogels. Er zijn ook bijzondere plantensoorten, zoals hengel en salomonszegel. En in bossen die te veel verzuren daar verdwijnen die planten , die strooiselafbraak wordt minder met allerlei gevolgen voor dieren die daar afhankelijk van zijn. We zien het bos bij Noord-Ginkel. Hier is een dode boom te zien. En uiteindelijk, als dat maar doorgaat... Dus decennialang is dat doorgegaan dan zie je dat vogels veel problemen krijgen met het goedmaken van een goede eierschaal of met de kwaliteit van hun pootjes. Arnold loopt met een ladder naar een vogelkast en kijkt er in. Hij vindt twee dode kuikens die hij laat zien aan de camera en buigt de pootjes en vertelt. Vervolgens weegt hij de kuikens op een weegschaal achter in zijn auto. Hier heb ik twee dode kuikentjes. Die kun je gewoon buigen. Dit is een gevolg van stikstof neerslag, waardoor een verzuring ontstaat waardoor er minder voedingsstoffen voor planten beschikbaar komen, waardoor er minder huisjes slakken kunnen leven, waardoor die koolmezen minder huisjesslakken kunnen verzamelen om aan hun jongen te geven. En dan krijgen zij een calcium tekort. De slappe pootjes van de mezen die we net zagen dat komt door de verzuringskant van de stikstofproblematiek, maar er is ook nog een vermestingskant. Ik deed onderzoek naar sperwers en daar zag ik heel vaak dat eieren niet uitkwamen en dat heb ik verder onderzocht. En dan blijkt dat er voedingsstoffen ontbreken die door planten gemaakt worden en via de voedselketen hun weg naar de sperwer moeten vinden. We zien een sperwer op het nest zitten. Die voedingsstoffen, dat zijn aminozuren de stikstofd ragers in de planten en de productie ervan raakt ontregeld door de stikstofdepositie, met als gevolg dat die eieren niet uitkomen met als gevolg dat de sperwers het gebied verlaten. Ik vind dat in een habitat een vogel gewoon een ei moet kunnen leggen en als dat niet meer kan dan heb je eigenlijk geen natuur meer, maar heb je een soort wasteland waar ook allerlei natuurlijke processen niet meer functioneren. Arnold trekt een stuk schors van een dode boom en kijkt er naar. Vervolgens zien we nog meer dode bomen. De natuur kwaliteit en de omgevingskwaliteit dat is waar wij zelf allemaal in leven. Dat is ook waar alle planten en dieren leven. En als je dat niet in stand wil houden dat dat op orde is, dan is stikstof geen probleem. Maar als je dat wel in stand wilt houden en je wilt gezonde lucht voor mens en dier dan moet je op een gegeven moment daar wel iets aan gaan doen. De sperwers zitten op het nest met kuikentjes. Als we maatregelen nemen die de stikstof voldoende naar beneden brengen en dan vervolgens herstelmaatregelen doen... Het gaat zo beroerd dat we ook heel veel kunnen doen om het weer goed te maken. Arnold zit in zijn boekje te schrijven. De eindtitel verschijnt: Gelderland herstelt de Veluwe Samen werken aan een sterke en gezonde natuur www.gelderland.nl/natuuropdeveluwe