Vrijwilligers redden tekeningen uit Tweede Wereldoorlog

Spotprenten, propaganda en ‘pin-ups’: Duitse soldaten maakten tijdens de Tweede Wereldoorlog allerlei tekeningen in Fort Everdingen. Die geven een uniek kijkje in hun wereld. Maar vocht dreigde ze voorgoed uit te wissen. Vrijwilligers van het fort kwamen in actie om dit erfgoed te behouden. Wij hielpen hen graag.

De tekeningen vertellen over de cultuur van toen

In de ‘bierkeller’, de bar, tekenden soldaten op de muren. “Uit onderzoek van de historische werkgroep van onze Stichting Honswijk Everdingen en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed bleek dat de tekeningen meer zijn dan wat losse krabbels”, vertelt vrijwilliger en gids Frits Feunekes. “Ze laten verschillende periodes uit de Duitse geschiedenis zien.” Er staan regels over bierdrinken die populair waren voor de Eerste Wereldoorlog. Frits ontdekte dat er ook soldaten in het fort zaten van 40 tot 50 jaar oud. “Die kenden die regels nog.” Ook staan er ‘pin-ups’ op de muur: tekeningen van vrouwen in badkleding die toen in de mode was. “Die afbeeldingen waren in de nazitijd eigenlijk verboden, want vrouwen moesten nette echtgenotes en moeders zijn.” Ook is er een tekening van Marlène Dietrich. “Zij was in de jaren ’20 en ’30 in Duitsland populair. Dat veranderde toen ze Amerikaanse werd. Dat zie je: op de tekening schrikt ze van een muis. Ze draagt haar kenmerkende broekpak met hoge hoed. Voorheen zagen Duitsers haar als verleidelijke vrouw, nu bespotten ze haar geëmancipeerde kant.” Als laatste zijn er 2 spotprenten: een van de Britse premier Churchill en een die de Britse kustverdediging belachelijk maakt. “Op beide staat een Jodenster. Die werd toen gebruikt om te laten zien dat de tekenaar de mensen op de afbeeldingen onbetrouwbaar en minderwaardig vond. De tekeningen laten zien wat er in de hoofden van de Duitse soldaten zat. Daar kunnen we veel van leren.”

De muurschildering van ’pin-ups’ met de tekst: “Sein’s solid, b’sauft Euch net”. Oftewel: “Wees verstandig, drink met mate”.

Vocht maakte de tekeningen kapot

Na de oorlog werden de tekeningen bedekt met witte kalk. Pas toen door vocht de kalk losliet, verschenen ze weer. Door het vocht bladderden de tekeningen af en dat ging steeds sneller. Frits en een andere vrijwilliger kwamen in actie. “We probeerden genoeg geld bij elkaar te krijgen om ze te behouden.”

                                                                                      Het vertreknummer 11 is veranderd in §11. In Duitsland stond dat § symbool voor ononderbroken bier drinken.
Optrekkend grondwater veroorzaakte kristaluitbloeiing op de vochtige kalkmuur. 

Overheden werkten samen voor behoud van dit erfgoed

Fort Everdingen ligt op de grens van de provincies Utrecht en Gelderland, en van de gemeenten Vijfheerenlanden en Culemborg. “Uitvinden wie waar over gaat, was een hele zoektocht. En het is lastig de weg te vinden in alle regels en voorwaarden voor subsidies. Het was mooi om te zien dat de overheden goed samenwerkten. Het Pact van Loevestein en het Waterlinieteam van provincie Utrecht hielpen daarbij. De overheden betaalden alle 4 mee.” In het fort leven vleermuizen. Om die rustig te laten overwinteren, mogen bezoekers en vrijwilligers in de winter niet naar binnen. “We zijn dankbaar dat provincie Gelderland toestond dat we in de winter de muren goed droogmaakten. Natuurlijk op voorwaarde dat de dieren daar geen last van hadden. Een restaurateur werkte de tekeningen hier en daar bij. Ook gebruikte hij organische lijm om loszittende stukjes mooi vast te maken. In 2026 komt hij nog een keer terug.”

De tekeningen verbinden erfgoed, cultuur en natuur

“Fort Everdingen is onderdeel van UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies. Het is prachtig: je ziet goed dat het oud is. Dat laten we bewust zo. Door de regels voor vleermuizen leerden we dat deze dieren door het jaar heen op verschillende plekken leven en waarom. Daardoor is het makkelijker te accepteren dat er soms iets niet kan. We vertellen bezoekers over het gebouw, het culturele verhaal van de tekeningen en de natuur (vleermuizen). Daarom is het fort van zoveel waarde.”

Fort Everdingen is een rijksmonument dat deel uitmaakt van het UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies.

Bekijk de tekeningen

Op een speciale website over de tekeningen kunt u virtueel door de ruimte bewegen en zien hoe ze er nu uitzien en hoe ze ooit waren. Ook leest u er verhalen over propaganda, pin-ups en de wereld van de soldaten. 

Liever in het echt zien wat de soldaten tekenden? 

Meld u aan op de website van Stichting Honswijk Everdingen. Frits: “We kijken goed welke invloed bezoekers hebben op de klimaatbeheersing. Mogelijk kunnen er dan later vaker en meer mensen naar binnen. In de winter kunnen we slechts kort de ruimte met de tekeningen laten zien. Maar in combinatie met de website kan iedereen de tekeningen het hele jaar beleven.”